این کتاب به بررسیِ گشتِ نقادانه‌ای می‌پردازد که در سده‌های چهارم و پنجم منجر به شکل‌گیریِ تشیع امامی شد، مخصوصاً آنگونه که در آثار شریف مرتضی (علم الهدی) (متوفی 436) اهل بغداد دیده می‌شود. در این اثر، زمینه‌ی اندیشورانه‌ی کلامیِ مرتضی نیز در برابر دورنمای تغییرات اجتماعی و سیاسی که به نفع شیعه‌ی امامی تمام شد، ارائه می‌شود، درحالیکه مقام مرتضی به عنوان یک شخصیت سیاسی بلندپایه، برای به ثمر نشاندن این تحولات، جایگاهی رفیع به وی می‌بخشد. کتاب آموزه‌ی شیعی، کلام معتزلی، با آمیختن رویکردهایِ فکری-تاریخی و زبانشناسی تاریخی، دقیقاً حاصل اندیشه‌های مرتضی را هم با دقت و هم با وضوح تمام بررسی می‌کند. همچنین آثار عبدالجبار(متوفی 415) و محققان دیگر را مورد بررسی قرار میدهد تا میزان دِین مرتضی به معتزله را بسنجد. به منظور ارزیابیِ اصالت و نفوذ کلام شیعیِ مرتضی که پیروانش تا زمان علامه حلی (متوفی 726) میدان اصلی تفکر شیعه را در اختیار داشتند، یادداشت‌های استاد وی، شیخ مفید (متوفی 413) و شاگرد او شیخ طوسی (متوفی460) نیز با آثار وی مقایسه می‌شود،. با توجه به رابطه‌ی میان علمای امامی و مقامات سیاسی، سرانجام نظریات مرتضی برای اقامه‌ی دلیل در زمینه‌ی همکاری با صفویان در ایران مورد استناد محقّق کَرَکی (متوفی940) قرار گرفت.